Nhớ về mái Trường xưa...

Ngôi trương Việt Nam đầu tiên

Tại Thủ phủ Port Vila Tân đảo

Première ÉCOLE  VIETNAMIENNE
à Port Vila Nouvelles-Hébrides/Vanuatu

Kỉ niệm 65 năm Ngày xây dựng ngôi trường dậy tiếng

Việt nam đầu tiên ở Port Vila Tân đảo (1946-2011)

Trường dậy tiếng Việt nam đầu tiên tại Port Vila năm 1946 Đằng sau Hiệu thuốc Tây (Pharmacie francaise) do Hội Liên đoàn Ái hữu Việt nam xây dựng.

Trong ảnh từ bên phải: Thầy giáo Bùi Gia Dzự và Nguyễn Hữu Đăng trên cùng. 

Học sinh nam: Đại Cai Son - Thanh Tích - Sâm Bằng - Bích Phu - Khanh Thông - Sự Tích - Ngọc Thùy - Tâm Tẩm - Tuân Ngạn - Long Lân - Đan Dần - Thơ Tích -  Uyên Các - Thân Tích - Thủy Phu - Vinh Từ - Minh Thông v.v... Chị em nữ: Lý Lân - Trang Dần - Nhớn Chinh - Nhị Tắc - Tuyết Tích - Quý Thông - Tần Các - Vy Phu - Cúc Tươi - Hoa Lợi - Tý Chung - Thơm Quả - Phụ Bằng - Điểm Dần - Cung Kê và số chị em khác không nhớ hết tên.

Trường học VN Công đoàn đầu tiên do Thầy giao Trịnh Văn Thuật phụ trách giảng dậy. Trường này gần gốc vối bên cạnh nhà ông Rolland ngay đường Rue General de Gaulle. Còn nhận ra các học sinh: Chị Hợi Tiểu - anh Chất Thuật - Thận Cáp - Tuân Ngạn - Vinh Ức v.v...

Ghi theo lời kể của Jean Van Son - Vanuatu

Nhân kỉ niệm Ngày Hiến chương các Nhà giáo 20/11/2011, chúng ta đều bồi hồi nhớ lại Mái trường xưa ở Port Vila Tân đảo (Vanuatu). Nhớ lại gương mặt trang nghiêm nhưng hiền hậu của các Thầy, các Cô. Nhớ lại những bộ mặt trẻ trung, ngây thơ của bạn bè cùng Trường, cùng lớp. Bao nhiêu kỉ niêm thời thơ ấu cứ dần dần hiện lên trong ký ức, tưởng cứ như mới ngày nào đây thôi...

1948.  Ngày Tết tại trường học VN Cộng hòa

Hồi còn nhỏ Văn thường được nghe các cụ nhắc nhở câu này: "Nhất tự vi sư, bán tự vi sư". Có nghĩa là: học được một chữ cũng nhờ Thầy dậy, học được nửa chữ cũng do Thầy dậy". Cho tới ngày nay, không lúc nào Văn quên được lời giáo huấn đó. Vậy nhân dịp ngày Hiến chương các Nhà giáo năm nay, Văn mong muốn nói lên những suy tư và cảm súc của mình về các Thầy giáo, các cô giáo, các bà giáo  và mái trường thân yêu của mình những năm xưa...

Trường học Việt Nam Cộng hòa đầu năm 1948. Thầy giáo Bùi Gia Dzự và Nguyễn Hữu Đăng đứng trên cùng. Thầy Nguyễn Trọng Quế đứng đầu tay trái dưới.
Các học sinh nam:  Khanh Thông - Bình Bằng - Vượng Thông - Thân Tích - Oanh Thông - Lộc Thùy - Hùng Hòa - Thủy Phu - Dô Chung - Quân Chung - Thận Cáp - Ngọc Thùy - Vinh Từ - Long Lân - Đại Cai Son - Sự Tích - Bích Phu - Thịnh Quý -  Minh Thông - Hiển Từ - Thanh Tích - Sâm Bằng - Cường Hòa - Tỵ Giá ...
Các chị em: Lý Lân - Lan Từ - Thúy Cốc - Hoa Lợi - Tần Các - Tý Chung - Môn - Vượng Lân - Quy Lân - Quý Thông - Loan Chung - Cúc Tươi - Cầm Bối - Cung Kê - Nhớn Chinh và chị em khác....

Tại sao cũng ngày này mấy năm về trước không thấy nhắc đến? Vấn đề là ở chỗ đó. Vì ngày 20/11 năm 2011 có mấy điểm đặc biệt. Một là: những học sinh cũ còn rất ít của trường Liên đoàn Ái hữu (sau đổi tên là Cộng hoà) tại Port Vila sẽ cùng nhau ôn lại kỉ niệm sâu sắc là: cách đây 65 năm, được may mắn cùng nhau bước chân đến trường. Một mái trường đầu tiên dậy tiếng mẹ đẻ, tiếng Việt nam. Hai là: cái con số 20/11 này lại khớp với con số của năm nay 2011. Có đặc biệt không cơ chứ? Chắc cả đời chỉ duy nhất có một lần này thôi, đúng không ạ?

Vì vậy cho nên ngoài việc viết bài và post ảnh lên trang Blog này, Văn cũng sẽ viết và post lên trang Facebook. Đặc biệt, Văn xin trân trọng cảm ơn bà Virginia Lee Đỗ Trọng Tưởng và ông Georges Trịnh Quang Khanh ̣(quá cố) đã cho phép sao chụp một số ảnh cũ cực kỳ quý hiếm mà sau 65 năm còn lưu giữ được.

Tòa sứ Pháp sau chuyển thành Trương Ecole publique francaise tại Port Vila Tân đảo

Những anh chị em  ai đã từng học lớp thầy giáo Dzự và Thầy giáo Đăng sẽ không bao giờ quên được quyển sách giáo khoa đầu tiên.  Về luân lý do hai thầy biên soan in ấn bằng máy in roneo rất đệp có tên là "Lưu Bình và Dương Lễ".

Vậy nhân ngày trọng đại này, chúng ta hãy cùng nhau ôn lại công lao vĩ đại và trang sử vẻ vang của các Thầy, Cô đã đảm nhận sứ mạng quảng bá và bảo tồn tiếng Việt ở Hải ngoại. Đã dám đương đầu với nhà chức trách địa phương mở trường lớp dậy dỗ, giáo dục, đào tạo chúng ta từ tuổi thơ ấu đến độ trưởng thành ngày nay. Hãy cùng nhau tưởng niệm và tôn vinh các Thầy giáo BÙI Gia Dzự đứng trên bục cao tay phải và Thầy Nguyễn Hữu Đăng bên trái. Hai Thầy là những người phu mộ "chân đăng" Việt nam đầu tiên đứng ra tổ chức và mở trường học dậy tiếng Việt nam ở ngay tại trung tâm thành phố Port Vila, Thủ phủ của Tân đảo. 

Ta còn nhớ lúc bấy giờ ở trong đồn điền Bladinieres tức sở Cặp-tên đã có Hội múa rồng tên gọi "Khánh hội Long vân". Ở Vila thì đã có Hội Tân thanh sau đổi tên thành Liên đoàn Ái hữu VN. Đồng thời còn có Hiệp hội Thợ thuyền VN ra đời, sau này trở thành Công đoàn VN rồi "Việt nam Công nông đoàn".

  1956. Trường học Liên Việt do Thầy giáo Trịnh Văn Thuật phụ trách giảng dậy

Trong số chúng ta, không ít bạn đã được chính các Thầy Đăng, Thầy Dzự cầm tay nắn nót viết tô từng chữ O chữ A. Rồi dậy đọc chữ A B C, tập đánh ần, học đếm số v.v... Các Thầy còn dậy hát bài "Cụ Hồ Chí Minh Trời kia đáng ví". Học hát dễ hơn học chữ, đến bây giờ nhiều bạn còn nhớ bài hát này. Văn còn nhớ lúc lên 9 tuổi mới được đi học. Trong lớp ngồi lẫn với học sinh 5, 6 tuổi. Chắc vì thế  nên Văn luôn đứng đầu lớp. Cùng lúc đó các bạn Bạch, Long, Thanh, Sự, Cường v.v..  không biết học từ lúc nào mà được xếp trên Văn một lớp. Nhưng đến năm 1947 khi trường chuyển lên chỗ nhà khum của Mỹ sau Hội đồng khách, thì Văn cũng đã đuổi kịp và ngồi chung lớp với các bạn đó rồi.

Văn còn nhớ rành rọt là lần đầu tiên được nhận quà thưởng là một quyển sách do Thầy giáo Dzự và Thầy Đăng biên soạn, in ấn là quyển "Luân lý" có tên là "Lưu Bình-Dương Lễ". Mà sau này Văn lại có cơ hội được xem diễn tuồng ở Hội quán Công Nông đoàn Tagabê. Văn giữ mãi quyển sách đó đến tận khi hồi hương mới gửi tặng lại bạn bè còn ở lại đảo. 

1960. Trường Liên Việt do thầy giáo Bùi Văn  Quắc phụ trách

Theo nguồn tin lịch sử thì sau năm 1945, nhà cầm quyền Pháp ở địa phuơng đã buộc phải công nhận quyền Tự do, bình đẳng của người phu mộ VN ngang hàng với các ngoại kiều khác. Vì nước Việt nam đã độc lập. Ít lâu sau, trường đổi tên là CỘNG HOÀ khi chuyển lên khu vực mới sau Hội đồng khách (Chinese Club). Cùng lúc đó người ta thấy xuất hiện một ngôi trường thứ hai bên trên chỗ cây vối. Đó là trường "Công đoàn" do thầy giáo Thuật phụ trách giảng dây. Sau này có các thầy giáo Bỉnh, thầy giáo Đáp, thầy giào Nghĩa, thầy giáo Hớn v.v.... 

 Trái vối (jambolan) ăn vừa ngọt vừa chan chát thâm tím cả lưỡi

Những anh chị em nào hồi thơ ấu đã từng trèo lên cây  hoặc đáp vối để ăn tím cả lưỡi. Chắc chắn không thể nào quên được ngôi trường này

Trường học Việt Nam Công đoàn tại đương General de Gaulle gần gốc cây vối

Cũng là nhà vòm khum của Mỹ để lại. Cửa chính cũng hướng về phía Bắc. Khác một chút là nó giống kiểu nhà sàn nằm trên các cột trụ bằng bê-tông, xây dựng theo độ dốc của sườn đồi. Mối khi ra chơi, trời mưa thì chui vào gầm nhà. Nắng thì chạy lên chỗ cây vối bên kia đường. Trên đó có sân cỏ rộng. Tháng hai tựu trường cũng là lúc mùa vối chín. Thi nhau hái ăn tím cả lưỡi. Quả vối tiếng Tây gọi là "jambolan" hồi đó cứ gọi là dăm-bô-loong. Trái vối to bằng ngón tay cái, lúc chín tím lịm mọng nước, ăn man mát ngọt và chát. ăn xong tím lưỡi mấy ngày. Hãy còn nhớ đi đáp vối bị bươu đầu sứt trán nhưng vẫn cười được. Còn trường Cộng hoà có cái sân không rộng lắm nhưng đủ chỗ đánh bi hoặc chơi "khăng" (Jeu de canon). Một điều lạ là cả hai trường đều treo cở đỏ sao vàng, treo ảnh chân dung Bác Hồ. Thế mà học sinh hai trường thỉnh thoảng lại "choảng nhau" loạn xạ.

 Lớp học thầy  Đặng Viết Thế ở Tagabê

Bên trường Công đoàn có các Thầy giáo Bỉnh, thầy Hớn, thầy Nghĩa chơi đàn băng-dô và dậy hát rất hay, thầy Nha, thầy Đáp v.v... Sau khi Trại VN số 2 ở Tagabê được thành lập thì trường cũng chuyển luôn vào Hội quán Công đoàn. Lúc đó có thêm thầy giáo Đỗ Tích Lễ, thầy Đào duy Từ v.v... Đến tháng 8 năm 1947 thì hầu như toàn bộ các thầy giáo đều bị nhà cầm quyền Pháp trục xuất về Hải phòng trên chuyến tầu "Ville d'Amiens", người Việt quen gọi là Vin-đa-miêng. Trên chuyến tầu này còn có các cán bộ chủ chốt của Việt nam Công Nông đoàn như các ông Đồng Sỹ Hứa, Đỗ Tích Lễ, Lưu đình Ngạn, Nguyễn đắc Cát v.v...

Hội Liên đoàn Ái hữu VN tại Tân đảo. Người mặc com-lê trăng thắt cà-vạt đen đứng giữa cụ Trần Tích và cụ Trịnh Thông là Cụ cố Đăng Long Hướng. Đến cụ Già Gạo cầm cờ mặc áo đen và Cụ cố Đồng Sỹ Hưa. Tiếp đến là Cụ Nguyễn Đắc Cat (Thủ quỹ). Thầy giáo Bùi Gia Dzự vân vân...

Sau khi ông Đặng Long Hưởng bị tử vong vì tai nạn xe ôtô ở dốc Creek-Ai tháng giêng năm 1947, thì thầy giáo Quế được nhà chức trách Pháp tuyển chọn làm thư ký và phiên dịch tại Toà sứ. Thầy giáo Dzự đi làm thư ký cho hãng Ba-lăng CFNH. Thầy Đăng chuyển sang sinh sống tại Noumea Tân Thế giới. Sau này trường Cộng hoà lại chuyển lên chỗ có nhà khum của Mỹ khác ở sườn dốc bên cạnh ga-ra Valette và đổi tên thành Liên Việt. Trường lúc đó do Thầy giáo Trịnh Văn Thuật phụ trách. Một mình thầy Thuật đã đảm trách trên 40 học sinh các độ tuổi.

Các thầy giáo Đặng Viết Thế, Nguyễn Văn Đại và Dương Văn Đạm

chụp ảnh chung với học sinh trương Việt Nam Công nông đoan Tagabe Tân dảo.

"Tre già măng mọc". Văn là một trong những thanh  niên đầu tiên được Hội Việt nam Công Nông đoàn tuyển dụng vào dậy học ở trường Tagabê, cùng thời vời thầy giáo Đặng viết Thế, thầy Vũ Văn Than. Văn dậy chủ yếu là kèm cặp tiếng Pháp để tạo cơ hội cho học sinh bớt phần bỡ ngỡ khi vào học trường Pháp. Ít lâu sau có anh Dương Văn Đạm, chị Nguyễn Thị Trong cũng trở thành các giáo viên trẻ thời bấy giờ. Chuyện hơi kỳ cục  là các cụ còn giữ lễ nghi kiểu tôn ti trật tự. Các cụ yêu cầu học sinh phải gọi các thầy giáo có tuổi bằng "thầy giáo". Còn mấy anh em trẻ mới vào nghề thì các cụ bảo phải gọi bằng "anh giáo". Nghe cũng có lý. Nhưng nữ thì lại được gọi là "cô giáo".  Cũng hay...

Chiếc xe Citroen fourgon cuả Hội Việt nam Công đoàn chuyên đưa đón học sinh

 và bà con Việt kiều những ngày Lễ Tết  trước khi hồi hương.

Từ năm 1954 đến khi hồi hương năm 1964. Hàng ngày, người ta thường thấy bác Vũ đình Giẻo hoặc bác Nguyễn Văn Cân lái chiếc xe Xi-to-en hòm (Citroen fourgon) như thế này đưa đón học sinh ra tỉnh Vi-là hoặc vào học ở trong Tagabê. Mỗi ngày đi về 4 lần. Ngoài ra, những ngày Lễ Tết, tổ chức cho xe đón đưa bà con đi tham gia Lễ hội. 

Học sinh Việt nam học lớp bà giao Rolland tại Port Vila

Tưởng cũng nên nhắc lại một chút về học sinh VN theo học trường Pháp. Một điều đáng chú ý là học sinh VN luôn đứng đầu các lớp về tất cả các môn. Người Pháp lúc bấy giờ thường đặt câu hỏi: tại sao con cái họ là người Pháp chính hiệu mà học hành ở trường Pháp thường bị thua kém, không bằng học sinh Việt Nam?

Có một điều lạ là tuy sống dưới chế độ đồng quản "Condominium" của Pháp và Anh. Nhưng tuyệt nhiên không có con em Việt nam nào theo học trường Anh cả. Duy nhất có bố mẹ  anh Đỗ Viết Vinh đã thuê gia sư người gốc đảo Pentecote, tên là Richard Bule về dậy tại nhà riêng. Hồi ấy một số con em người Hoa kiều cũng theo học trường Anh ngữ.

Trương dòng Saint Joseph sau đổi tên là Sainte Jeanne d'Arc ở Port Vila N.H.

Thời kỳ đó Văn thôi học trường Việt và xin vào học trường dòng của các Sơ Pháp từ năm 1949 đến 1953. Cùng với Văn còn có chị Minh, anh Tiệp tức Paul Phuong, anh Jacques Pheu v.v... Văn đã học các Sơ Marie Francois Regis, Sơ Marie Ernestine. Nhà Văn không theo đạo nào cả, nhưng vì Văn học trường dòng cho nên thuộc lầu các loại kinh Thánh. Văn đã học được rất nhiều điều bổ ích trong kinh Thánh. 

Kết thúc năm học 1952. Toàn bộ lớp FEP đõ, riêng Văn bị trượt. Văn còn nhớ là học sinh trường dòng Mariste phải đi thi tốt nghiệp ở trương học pháp lúc đó mang tên là Ecole Communale francaise. Trường này giáp với Sở Cẩm (Police) và Delegation francaise ngay trung tâm thành phố Port Vila. Các anh chị động viên: học tài thi phận.

Năm 1953, Văn chuyển sang học tại trường công của Pháp (Ecole publique francaise) do bà Giáo JS Pommadere giảng dậy. Văn thi đậu Sơ học yếu lược loại ưu tại đó.

Lớp học FEP Sơ học yếu lược do bà giáo Jeanne Soanna POMMADERE giảng dậy.
Chị Tý Marie Giu ngồi đầu hàng phải. Đại Cai Son mặc áo trắng.Ginette Lods. Bùi Ngọc Bích. Vũ thi Trang. Trần đình Khoái. Marie Louise Ah Pow. Denise Jocteur. Sylvain Cugola. Roger Dosdane. Đõ Viết Vinh. Quách đình Thiệu. Yvon Valette. Emile Galinie. Jacques Pheu. Bui Văn Sự.

Nhớ lại những năm thơ ấu tại mái trường xưa. Nhớ lại những lời giáo huấn của các thầy, cô. Nhớ lại những giây phút huy hoàng khi nhận tấm huy chương về kết quả học tập tại trường dòng, nhận những phần thưởng và nhất là tấm bằng có chữ ký của chính Ngài Toàn quyền Tân Thế giới chứng nhận. 

Lớp học do bà giao Bryce Lanson phụ trách. Còn nhận ra các bạn học sinh VN: Hiển Từ - Thủy Phu - Xuân Tích - Khanh Thông - Quý Củng v.v...

Những kí ức và kỉ niệm về mái trương xưa thật dầy cộm. Không nhớ hết. Chỉ biết nói lên một điều: Xin trân trọng vinh danh và suốt đời nhớ ơn công lao dậy dỗ của các Thầy giáo, các Cô giáo, các bà giáo đã dầy công rèn luyện cả về văn hóa lẫn đạo đức. 

 Lớp học do bà Bryce Lanson phụ trách, Số học sinh VN: Lũy Ruân - Mousstique - Ngảnh Tích - Hữu Tích - Gaby Sự - Thơ Tich - Ý Lân - Khánh Xuyến - Thịnh Quý - Tình Đản - Khoát Noel  vân vân...

Xin gửi lời chào thân thiết đến các bạn bè xa gần cùng trường, cùng lớp đã cùng nhau chia sẻ những giây phút thần tiên của cuộc đời niên thiếu. Xin chúc tất cả các bạn sức khoẻ, niêm vui và mong muốn được gặp gỡ lại các bạn, ít nhất trên trang mạng này. Đồng thời cũng xin thành tâm tưởng niệm tất cả các bạn đã ra đi rất xa về nơi Vĩnh hằng...

Ảnh chụp đầu năm 1948. Thầy giáo Bùi Gia Dzự và Nguyễn Hữu Đăng đứng trên bục cao nhất.

Thầy giáo Nguyễn Trọng Quế đứng hàng đầu phía tay trái.

Văn Đại đứng thứ ba từ tay phải hàng thứ hai. Ngay dưới bảng có ô vuông đen. Các bạn nữ: Hoa Lợi, Lan Từ, Cung Kê, Cúc Tươi, Lý Lân, Tần Các, Liễu Nho, Tý Chung v.v.. 

Bạn nam: Long Lân, Sự Tích, Vinh Từ, Bích Phu, Thận Cáp, Thuỷ Phu, Khanh Thông, Thanh Tích,

Sâm Bằng, Cường Hoà, Bạch Tích, Thuỷ Cước, Minh Đản, Bình Bằng, Thân Tích, Zô Chung v.v..

Xin chân thành cảm ơn các bạn. Nếu ai còn nhớ có thể bổ sung

tên tuổi những bạn mà Văn chưa nhớ hết tên. Xin thông cảm.

 Xin mời quý vị và các bạn click vào link dưới đây để nghe bài hát

Trở về mái nhà xưa

https://youtu.be/QPRzjtBc29k

Xin mời bấm vào đây: http://www.panoramio.com/user/5191672

để xem hình ảnh của Tân đảo xưa, nay là Vanuatu.

Xin trân trọng cảm ơn và chúc các bạn vui khoẻ và hạnh phúc.